Από τη Μικρά Ασία στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ

Αναμφισβήτητα, οι Έλληνες Πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και του Πόντου, ο μόχθος τους, οι καθημερινές συλλογικές προσπάθειές τους να επιβιώσουν επέδρασαν καταλυτικά στην διαμόρφωση μιας άλλης Ελλάδας στον Μεσοπόλεμο. Οι ίδιοι αυτοί κατατρεγμένοι άνθρωποι δημιούργησαν μια νέα περηφάνια στον ελληνικό λαό, που τον οδήγησε σαφώς από άλλες ατραπούς και αντιλήψεις στην αντιμετώπιση του φασισμού και του πολέμου. Χωρίς την πρωτοπόρο δράση των προσφύγων της Μικράς Ασίας ίσως όλα να ήταν αλλιώς... Η αφήγηση του Θεοδόση Μπαγιάτη στον Αντώνη Σανουδάκη, όπως και οι άλλες τριάντα στη σειρά, δημοσιευμένες από το 1979, Μαρτυρίες-Εκδόσεις, που βοηθούν την Ιστορία, την Κοινωνιολογία, τη Λαογραφία και τη Διαλεκτολογία, προβάλλουν σημαντικές ομάδες ανθρώπων που μέχρι τώρα ήταν αγνοημένες ή και "σιωπηλές". Η προφορική αφήγηση του μικρασιατικής καταγωγής αντάρτη Θεοδόση Μπαγιάτη "Από τη Μικρά Ασία στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ" διαθέτει τα παραπάνω στοιχεία, ειδικότερα το γεγονός της συμμετοχής των προσφύγων της Μικράς Ασίας, που βρέθηκαν στην Κρήτη, μετά από την ανταλλαγή του1923, στην Εθνική Αντίσταση είτε στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είτε στην ΕΟΚ. Η αφήγηση, λοιπόν, του Θεοδόση Μπαγιάτη, εκτός των άλλων, "ζωντανεύει την ίδια την Ιστορία και διευρύνει τον ορίζοντά της", κατά τον Paul Thompson, προσφέρει δε "στους ιστορικούς και σε άλλους κοινά νοήματα... βοηθά την ολοκλήρωση του ανθρώπου".