Στεριά και θάλασσα: Μια κοσμοϊστορική θεώρηση

Η βιομηχανική ανάπτυξη και η νέα τεχνολογία δεν μπορούσαν να παραμείνουν στο επίπεδο που ήταν τον 19ο αιώνα. Δεν έμειναν καθηλωμένες στο ατμόπλοιο και την ατμομηχανή. Ο κόσμος άλλαζε ταχύτερα απ' ό,τι μπορούσαν να προβλέψουν ακόμα και οι πλέον ένθερμοι προφήτες της επανάστασης των μηχανών και έμπαινε στην εποχή της ηλεκτρονικής και της ηλεκτροδυναμικής. Ο ηλεκτρισμός, η αεροναυπηγική, η ραδιοτεχνολογία προκάλεσαν τέτοιες ανατροπές σε όλες τις έννοιες του χώρου, ώστε η πρώτη επαναστατική αντίληψη του χώρου σε όλο τον πλανήτη να εισέλθει σε νέα φάση, και μάλιστα να σημειωθεί μια δεύτερη επανάσταση στην αντίληψη αυτή. [...] Σύμφωνα με μια αρχαία διδασκαλία, ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας είναι ένα ταξίδι διαμέσου των τεσσάρων στοιχείων. [...] Αν συλλογιστούμε ότι όχι μόνον αεροπλάνα που ίπτανται πάνω από γη και θάλασσα, αλλά και ραδιοκύματα που εκπέμπονται από πομπούς όλων των χωρών διασχίζουν αδιάκοπα και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα τον ατμοσφαιρικό χώρο, τότε τείνουμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος δεν κατέκτησε μόνο μια τρίτη διάσταση, αλλά και έναν τρίτο χώρο ως στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης: τον αέρα. Δίπλα στα δύο μυθικά θηρία, τον Λεβιάθαν και τον Βεεμώθ, στέκεται τώρα κι ένα τρίτο, ένα μεγάλο πτηνό. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τέτοιου είδους ισχυρισμούς, γιατί δεν έχουμε γενική εποπτεία όλων των συνεπειών. Τελικά, αν σκεφτούμε με ποια μηχανοτεχνολογικά μέσα και ποιες ενεργειακές δυνάμεις ασκείται η ανθρώπινη κυριαρχία στον εναέριο χώρο και τους εκρηκτικούς μηχανισμούς που προωθούν τα αεροσκάφη, τότε μας φαίνεται ότι το πραγματικά νέο επιπρόσθετο στοιχείο της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι το πυρ.